miejsce zapisane: granica niemiecko-niemiecka

Niemal 1400-kilometrowa, nazywana również wewnętrzną granicą Niemiec, uniemożliwiała do 1989 roku masowe wizyty mieszkańców Niemieckiej Republiki Demokratycznej w Republice Federalnej Niemiec, a także zamykała przed obywatelami NRD możliwość opuszczenia swojego kraju na stałe.

 1. Słup graniczny NRD

Granica została formalnie ustanowiona przez zwycięskie potęgi II wojny światowej 1 lipca 1945 roku jako granica między zachodnimi strefami okupacyjnymi, a sowiecką strefą okupacyjną byłych hitlerowskich Niemiec. Przebieg pozostał niezmieniony po utworzeniu dwóch niemieckich państw w 1949 roku. Granica, nie licząc granicy w Berlinie, rozdzielającej od 1961 roku zachodnie sektory od sowieckich, wybudowanym wtedy Murem berlińskim, miała dokładnie długość 1393 km i zaczynała się na południu, od trójkąta granicznego Bawarii, Saksonii (NRD) i Czechosłowacji, a kończyła nad Morzem Bałtyckim w Zatoce Lubeckiej. W czasie zimnej wojny była to wojskowa i geopolityczna część "żelaznej kurtyny".

Poczynając od 1989 roku została zlikwidowana i przekształcona w specjalną strefę ekologiczną nazwaną "Zielonym pasem". Rozciągający się wzdłuż granicy pas terenu, mierzący nawet do pięciu kilometrów szerokości, który przez wiele dziesięcioleci był nietknięty, stał się enklawą dla wielu zagrożonych gatunków flory i fauny. Krótko po upadku muru "Niemiecka Federalna Unia Ochrony Środowiska i Przyrody" oraz Wolne Państwo (land): Turyngia, utworzyły projekt ochrony przyrody w tej strefie, który obejmuje znaczną część tego byłego obszaru przygranicznego. Pas ten, gdzie zachowało się trochę pozostałości fortyfikacji wewnętrznej granicy niemieckiej został włączony do tzw. "Europejskiego Zielonego Pasa" łączącego parki narodowe i rezerwaty przyrody wzdłuż starej żelaznej kurtyny od koła podbiegunowego do Morza Czarnego. Muzea i pomniki wzdłuż starej granicy upamiętniają podział i zjednoczenie Niemiec.

Po wschodniej stronie stała się jedną z najmocniej umocnionych granic świata, wyznaczona ciągłą linią wysokich metalowych ogrodzeń i murów, drutu kolczastego, alarmów, rowów przeciw-pojazdowych, wież strażniczych, automatycznych pułapek i pól minowych. Patrolowało ją ok. 50 tys. uzbrojonych strażników wschodnioniemieckich.   

2. Helikopter federalnej straży granicznej (Bundesgrenzschutz) Alouette II  

patrolujący po stronie zachodnioniemieckiej wewnętrzną granicę Niemiec w 1985 roku

Granica była fizyczną manifestacją metaforycznej żelaznej kurtyny Winstona Churchilla, która oddzielała blok radziecki i zachodni podczas zimnej wojny, wojska Organizacji Północnoatlantyckiej (NATO) i wojska Układu Warszawskiego. Oznaczała granicę między dwoma systemami ideologicznymi - kapitalizmem i komunizmem. Zbudowane przez Niemcy Wschodnie, w fazach, poczynając od 1952 roku do późnych lat 80., fortyfikacje na granicy, służyły aby powstrzymać masową emigrację wschodnioniemieckich obywateli na Zachód, z których około 1000 zginęło próbując przekroczyć ją podczas 45-letniego istnienia. Tak szczelne zamknięcie granicy spowodowało ogólne perturbacje gospodarcze i społeczne po obu jej stronach. Mieszkający w regionie przygranicznym mieszkańcy NRD cierpieli szczególnie z powodu drakońskich ograniczeń.

Bardziej znany, Mur Berliński był fizycznie oddzielną, mniej rozbudowaną i znacznie krótszą granicą otaczającą Berlin Zachodni, rozciągającą się na długości prawie 160 kilometrów. Berlin, który pierwotnie znajdował się w całości w strefie radzieckiej, został podzielony przez cztery mocarstwa po II wojnie światowej, tworząc w ten sposób eksklawę otoczoną przez Niemcy Wschodnie, która była ściśle związana (ale nie formalnie) z pozostałą częścią Zachodnich Niemiec. 9 listopada 1989 roku rząd NRD ogłosił otwarcie Muru Berlińskiego i wewnętrznej granicy niemieckiej. W ciągu następnych dni miliony wschodnich Niemców wjechało na teren Niemiec zachodnich. Setki tysięcy osób przeniosło się na "Zachód" na stałe w następnych miesiącach. Otwierano kolejne przejścia, kontrole graniczne stały się pobieżne, a więzi między dawno podzielonymi społecznościami zostały przywrócone. Wewnętrzna niemiecka granica istniała formalnie do 1 lipca 1990 roku, tj. dokładnie 45 lat od dnia jej wytyczenia, a została zlikwidowana trzy miesiące przed zjednoczeniem Niemiec, które ostatecznie zakończyło podział Niemiec.

Od 1954 roku wzdłuż granicy ze Szlezwikiem-Holsztynem, Dolną Saksonią, Hesją i Bawarią istniał na terytorium NRD oficjalnie obszar niedostępny dla zwykłych obywateli. Składał się on ze strefy ograniczonej do 5 km, a następnie szerokiego na 500 metrów pasa ochronnego i pasa kontrolnego znajdującego się bezpośrednio przed ogrodzeniem granicznym.

Pierwotne drewniane wieże strażnicze dla oddziałów granicznych NRD zostały w latach 60. zastąpione cylindrycznymi, później kwadratowymi betonowymi wieżami dla trzech do pięciu żołnierzy. Wieże często miały luki strzelnicze na drugiej antresoli. Wyposażenie wież stanowiło uzupełnienie uzbrojenia żołnierzy, poczynając od urządzeń sygnalizacyjnych, map, linii telekomunikacyjnej i reflektora z zakresem 360 stopni, a także później, częściowo z kamer wideo.

Pas kontrolny o szerokości dziesięciu metrów (zaoranej ziemi), był również nazywany "pasem śmierci". Obszar ten był wyposażony przeważnie w miny przeciwpiechotne lub systemy samostrzelne. Pas ochronny, zabezpieczony drutem kolczastym był systematycznie czyszczony z wszelkiego rodzaju obiektów mogących zakłócić obserwację podłoża i w tym celu wykonywane było systematycznie planowanie ziemi. Przepusty i przejścia przez rzeki zostały zabezpieczone głęboko sięgającymi kratownicami.

Za ogrodzeniem granicznym przed faktyczną linią granicy znajdował się jeszcze teren tzw. "ziemi niczyjej", który często był źle interpretowany przez uciekinierów, którzy byli przekonani, że to terytorium Zachodnich Niemiec. Obywatele Niemiec zachodnich również wywołali incydenty graniczne, kiedy wkraczali zbyt lekkomyślnie na ten teren.

3. Ogrodzenie graniczne w niemiecko-niemieckim "Freilandmuseum" w pobliżu Behrungen w Turyngii 

Podczas burz systemy samoodpalające (samostrzelające) i ogrodzenie elektryczne były wyłączane z prądu, ponieważ występowało zbyt wiele samoodpaleń i tym samym fałszywych alarmów. Ta luka w zabezpieczeniu granicy była jednak ogólnie nieznana i dlatego nigdy nie była celowo wykorzystana przez żadnego z uciekinierów.

Wejście do strefy przygranicznej i pasa ochronnego o szerokości 5 km było dozwolone tylko pod specjalnymi warunkami, dla mieszkańców, na przykład poprzez wpis w dowodzie osobistym, dla odwiedzających przez wydaną specjalną przepustkę. Inżynierowie i personel techniczny, którzy musieli na przykład naprawiać linie energetyczne lub mosty, mogli poruszać się na ograniczonym odcinku i pod nadzorem oddziału strażników. Straż graniczna przebywająca w wieżach strażniczych i bunkrach musiała zgłaszać każde podejrzane zdarzenie. W niewielkim oddaleniu, granicę patrolowały już oddziały zmotoryzowane. Tzw. "zachodni krewni" i cudzoziemcy zazwyczaj nie otrzymywali zezwoleń na pobyt w tej strefie.

4. Mina odłamkowa (wyrzutnia) SM-70 z podłączonym drutem, zamontowana na ogrodzeniu. Stożek zawierał ładunek wybuchowy, który po aktywowaniu strzelał odłamkami szrapnela.

Długość ogrodzenia granicznego wynosiła w sumie 870 km. Od 1971 roku do początków lat 80. NRD zamontowała na wewnętrznej granicy niemieckiej, na długości 450 km, 71 tys. min odłamkowych (szrapneli) o oznaczeniu: SM-70 (na przedniej stronie metalowego płotu stanowiącego ogrodzenie). Ze względu na ich wysoką skuteczność oszacowaną przez oddziały graniczne, w latach 1982–1983 planowano zwiększenie liczby tych min. Na długości 230 km, wzdłuż ogrodzenia umieszczono pola minowe z minami naciskowymi PPM-2. Natomiast na długości 602 km wykopano rowy uniemożliwiające przejazd pojazdów mechanicznych, a także ustawiono 434 różnego rodzaju wież obserwacyjnych. Rzeczywistym ogrodzeniem granicznym było początkowo proste sięgające do pasa ogrodzenie z drutu kolczastego, po 1961 roku natomiast, trudne do pokonania podwójne ogrodzenie z drutu kolczastego (jako ograniczenie pól minowych) lub ogrodzenie z siatek cięto-ciągnionych z systemem samoodpalającym (samostrzelnym).

 5. Jedna z wież obserwacyjnych

Już daleko przed strefą ograniczoną monitorowano ruch osób. Jeśli do granicy zmierzał pociąg osobowy, ujęty w rozkładzie jazdy, podróżni byli kontrolowani i pytani o cel podróży przez policję transportową, policję ludową lub "ochotniczą straż graniczną" (liczebność tej ostatniej to ok. 3000 osób). Jeżeli osoby bez przepustki zostały znalezione w strefie granicznej, wspomnianej wcześniej, o szerokości 5 km, były zgłaszane do odpowiedniego dowództwa straży granicznej. Nielegalne przekraczanie granicy było przestępstwem od 1968 roku. Maksymalna kara wynosiła pięć lat więzienia. Próba przekroczenia była również karana. Ponadto w okręgach granicznych, przygranicznych miastach i przedsiębiorstwach strefy przygranicznej działało około 500  złożonych z cywilów związków tzw. "obrony granicy", których dobrowolni członkowie wykonywali również zadania kontrolowania tej strefy. Dzięki tak wszechstronnemu monitorowaniu 90% wszystkich uciekinierów można było wychwycić jeszcze przed rzeczywistą granicą. 

Od lat 60. granica była ciągle "rozbudowywana", żeby uniemożliwić masowe ucieczki na zachód. Oficjalne przedstawicielstwa NRD interpretowały instalacje graniczne jako "antyfaszystowski mur ochronny", który powinien chronić NRD przed ingerencjami z Zachodu.

Na granicy stacjonowało około 30 tys. strażników granicznych oddziałów granicznych NRD, mieli nakaz powstrzymania ucieczki siłą, tzw. "polecenie strzelania". Ponadto od 1961 roku granica po stronie wschodniej (NRD) została częściowo zaminowana, wyposażona w ogrodzenia emitujące sygnały dźwiękowe, a także wybiegi dla psów, a od 1970 do lat 1983/1984 również z systemami automatycznego strzelania, które zostały ulokowane na oczyszczanym regularnie pasie granicy, tzw. "pasie śmierci". Granica składała się z kilku metalowych ogrodzeń z systemami sygnalizującymi i rowami. W nocy pas ochronny był oświetlony.

Ponieważ zgodnie z umową tranzytową kontrole pojazdów były dozwolone jedynie w uzasadnionym przypadku, potajemnie zainstalowano i eksploatowano na przejściach granicznych w Berlinie i wokół niego oraz na punktach kontrolnych autostrad między Wschodnimi i Zachodnimi Niemcami 17 niebezpiecznych promieniotwórczych tzw. działek gamma (rentgenoradiometrów) do kontroli pojazdów; wszystko to pod kontrolą Stasi i pod kryptonimem "Technik V". Urządzenia do napromieniania były obsługiwane przez Stasi podczas normalnej służby zmianowej. Składały się z jednostki emitującej, z około 50 kg sferycznego ołowianego pojemnika zawierającego źródło promieniowania radioaktywnego: cezu-137, elektroniki sterującej i ekranowego systemu detektorów. Bombardowały karoserie pojazdów "twardym" jonizującym promieniowaniem gamma przez 10 do 30 sekund by wykryć ewentualnych uciekinierów. Zwyczajni funkcjonariusze NRD nie dowiedzieli się nigdy o tajnej technologii kontroli radioaktywnej, przez którą przechodzili zwykle wszyscy pasażerowie tranzytowi, ponieważ umundurowane siły trzymane były z dala od niebezpiecznych punktów przez surowe przepisy wewnętrzne, zabraniające im dostępu w określone miejsca. Ostatnie urządzenie promieniujące zostało zdemontowane 9 listopada 1989 roku, na krótko przed otwarciem granicy. Skutki odpowiednich, stosunkowo dużych dawek promieniowania zostały wcześniej przetestowane na psach, z których wiele później musiało zostać uśpionych. Zakłada się, że każda, nawet najmniejsza dawka może mieć negatywny wpływ na człowieka. Jednak problemy zdrowotne, takie jak białaczka, mogą wystąpić dopiero po około 7 do 10 lat, a nowotwory dopiero po 15–20 latach.

Artykuł na podstawie niemiecko-, angielsko- i polskojęzycznej Wikipedii:

https://de.wikipedia.org/wiki/Innerdeutsche_Grenze 

https://en.wikipedia.org/wiki/Inner_German_border

https://pl.wikipedia.org/wiki/Granica_wewn%C4%85trzniemiecka 

Tekst i zdjęcia (z wyjątkiem zdjęcia nr.2) w tym artykule, udostępniane na licencji:

Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0 Unported 

(CC BY-SA 3.0) 

Źródło zdjęć: (jeśli nie podano inaczej)
 "Wikimedia Commons"
https://commons.wikimedia.org/wiki/Main_Page 

zdjęcie 1. autor: Andreas Praefcke 

zdjęcie 2. autor: Staff Sergeant Fernando Serna; public domain in the United States  

zdjęcie 3. autor: Reinhard Hunscher at de.wikipedia 

zdjęcie 4. autor: ChrisO

zdjęcie 5. autor: Peterbiezelinge at Dutch Wikipedia

 Jeśli dotarłeś w to miejsce, to prawdopodobnie przeczytałeś ten artykuł. Jeśli tak było i chciałbyś podzielić się z autorem i innymi czytelnikami uwagami dotyczącymi tematu, zostaw proszę komentarz.