miejsce zapisane: Peenemünde

Peenemünde leży w północno-zachodniej części wyspy Uznam, nad cieśniną Piana i Bałtykiem. W czasie II wojny światowej mieścił się tu niemiecki ośrodek badań nad nowymi broniami III Rzeszy, m.in. nad broniami V-1 i V-2.

1. Elektrownia w Peenemünde

Ośrodek doświadczalny w Peenemünde był pomiędzy 1937, a 1945 rokiem najważniejszym miejscem przemysłu zbrojeniowego w Europie i najbardziej nowoczesnym ośrodkiem technologicznym na świecie. Nad bronią samosterującą pracowało tutaj równocześnie nawet do 12 tys. osób. Prace koncentrowały się przede wszystkim na stworzeniu najbardziej znanej na świecie rakiety samosterującej i pierwszej, działającej wówczas wojskowej rakiety balistycznej. Urządzenia te budowane były w głównej mierze przez robotników przymusowych, jako broń terrorystyczna przeciwko ludności cywilnej, która określana mianem broni odwetowej „Vergeltungswaffen” używana była od 1944 roku w działaniach wojennych. To właśnie w Peenemünde w 1942 roku udało się po raz pierwszy w historii wystrzelić rakietę w kosmos, co dało podwaliny pod rozwój technologii rakietowej i umożliwiło późniejsze loty kosmiczne oraz zapoczątkowało, niestety zimnowojenny wyścig zbrojeń.

2. Start rakiety V-2 w czerwcu 1943 roku

Ośrodek Heeresversuchsanstalt (Wojskowy Instytut Badawczy) założony został w roku 1937, gdy istniejący pod Berlinem doświadczalny ośrodek rakietowy w pobliżu wsi Kummersdorf-Gut okazał się niewystarczający. Nie można było przeprowadzać stamtąd startów rakiet. Położone natomiast na wybrzeżu Bałtyku Peenemünde zapewniało ośrodkowi bezpieczeństwo i pozwalało na kontrolę lotu próbnych egzemplarzy rakiet na przestrzeni ponad 350 kilometrów.

3. Rakieta V-2

Faktycznie ośrodek doświadczalny Peenemünde składał się z dwóch niezależnych jednostek doświadczalnych, jednej działającej pod nadzorem Wojsk Lądowych – "Heer" i drugiej działającej pod nadzorem "Luftwaffe". Heer nadzorowało Zakłady Doświadczalne  (Entwicklungswerk), oficjalnie nazywane Peenemünde-Wschód, zajmujące się budową rakiety pionowego startu, znanej później jako V-2. Kierownikiem ośrodka Peenemünde-Wschód został gen. Walter Dornberger, dyrektorem technicznym ośrodka, kierującym pracami badawczymi – Wernher von Braun. Ośrodek doświadczalny Luftwaffe, nazywany Peenemünde-Zachód, prowadził próby prototypów samolotów i nowych broni lotniczych. Od 1942 roku w tym ośrodku realizowany był najważniejszy projekt Luftwaffe: Fieseler Fi-103 – budowa bezzałogowego samolotu-pocisku, prekursora nowoczesnych pocisków samosterujących o napędzie odrzutowym, znanego później pod nazwą V-1 (Vergeltungswaffe-1, czyli broń odwetowa-1). W części ośrodka zajętej przez Luftwaffe znajdowało się lotnisko. Do ośrodka doprowadzona była linia kolejowa. W skład kompleksu wchodziła też fabryka stężonego nadtlenku wodoru, służącego jako utleniacz paliwa rakietowego. Energię potrzebną do produkcji zapewniała węglowa elektrownia znajdująca się na brzegu rzeki.

4. Pocisk V-1 na fragmencie wyrzutni

Prace nad pociskami rakietowymi prowadzone były od początku lat 30., początkowo we wspomnianym już doświadczalnym ośrodku rakietowym w lasach na południe od Berlina, w pobliżu wioski Kummersdorf-Gut, a w 1937 roku przeniesione do nowo wybudowanego ośrodka w Peenemünde. Pierwszy, udany lot rakiety balistycznej skonstruowanej w tym ośrodku, oznaczanej wówczas jako A4 (Aggregat 4), nastąpił 3 października 1942 roku. Rakieta osiągając wysokość 84,5 km była pierwszym sztucznym przedmiotem, który przeniknął do przestrzeni kosmicznej. Rakieta ta otrzymała później oznaczenie V-2 (Vergeltungswaffe-2, broń odwetowa-2).

W połowie lata 1943 roku zakończone zostało testowanie pocisków rakietowych A4/V-2 i uruchomiona została linia montażowa tych rakiet w tymże ośrodku w Peenemünde.

5. Pocisk V-1 wraz z wyrzutnią

W Peenemünde-West przeprowadzano próby, między innymi ze zdalnie sterowanymi bombami "Fritz X"; była to bomba przeznaczona do zwalczania silnie opancerzonych okrętów. Bomba była zrzucana z bombowca i dalej, zdalnie kierowana radiowo.

6. Fritz X

Testowano też niemiecki kierowany radiowo pocisk rakietowy powietrze-woda lub powietrze-ziemia: "Henschel Hs 293", klasyfikowany także jako kierowana bomba szybująca.

7. Henschel Hs 293 A

Również jedyny egzemplarz samolotu eksperymentalnego "Heinkel He 176", pierwszego na świecie samolotu napędzanego silnikiem rakietowym na paliwo ciekłe i myśliwiec przechwytujący o napędzie rakietowym "Messerschmitt Me 163".

8. Messerschmitt Me 163 B

Ciekawym rozwiązaniem poddanym próbom był tzw."Mistelschlepp" (holowanie jemioły). Zestaw dwóch samolotów połączonych jeden nad drugim, z których pierwszy – myśliwiec pełnił rolę nosiciela i kabiny pilota, a drugi – bombowiec pełnił rolę bezzałogowej zdalnie sterowanej bomby latającej.

9. Ju 88-Mistel

Ponadto rakiety pomocnicze na paliwo stałe i ciecze wspomagające start przeciążonych samolotów tzw. dopalacze, a także systemy obrony powietrznej oparte na rakietach (pociski ziemia-powietrze i pociski powietrze-powietrze).

Przy okazji badań nad bronią rakietową opracowano w Peenemünde pod kierownictwem Johannesa Plendla systemy radarowe do nawigacji nocnej oraz wdrożono pierwszy w świecie system telewizji przemysłowej, wykorzystywany do transmisji startów rakiet, który został zainstalowany w bunkrze kontroli lotów.

Podczas wojny Peenemünde było kilkakrotnie bombardowane przez lotnictwo bombowe brytyjskie (RAF) i amerykańskie (USAAF). Pierwszy nalot przeprowadzony został przez brytyjskie lotnictwo bombowe w nocy z 17 na 18 sierpnia 1943 roku, podczas tak zwanej „Operacji Hydra”. W nalocie udział wzięło 596 samolotów bombowych RAF, które zrzuciły 1795 ton bomb. W wyniku ataku zginęło, według oficjalnych danych niemieckich, 815 osób, głównie jeńców wojennych oraz Walter Thiel, szef prac nad silnikami. Celem nalotu RAF był tylko ośrodek Heer Peenemünde-Wschód konstruujący rakiety V-2, wywiad ani dowództwo brytyjskie nie zdawało sobie sprawy z położonego w jego sąsiedztwie ośrodka doświadczalnego Luftwaffe Peenemünde-Zachód, zajmującego się konstruowaniem m.in. broni V-1.

Po tym brytyjskim nalocie zapadła decyzja o przeniesieniu produkcji rakiet V-1 do zakładów podziemnych w systemie tunelowym we wnętrzu góry "Kohnstein" w górach Harzu. Jednocześnie rozpoczęto wzmacnianie istniejących na miejscu schronów.

10. Produkcja V-1 w zakładach podziemnych "Kohnstein"

W lipcu i sierpniu 1944 roku amerykańskie lotnictwo bombowe  przeprowadziło trzy naloty na Peenemünde, bombardując tym razem także ośrodek doświadczalny Luftwaffe Peenemünde-Zachód. 18 lipca 1944 roku miał miejsce pierwszy z tych trzech nalotów na Peenemünde. W przeciwieństwie do nalotu RAF był to nalot dzienny, przeprowadzony pod osłoną lotnictwa myśliwskiego. 379 ciężkich bombowców B-17 "latające fortece" zrzuciło 920,6 ton bomb na Peenemünde.

Po zakończeniu wojny większość naukowców pracujących w Peenemünde została przechwycona i wywieziona do Stanów Zjednoczonych w trakcie operacji "Paperclip" (spinacz), przeprowadzonej przez amerykańskie służby specjalne. Natomiast Brytyjczycy i Sowieci przechwycili pracowników technicznych z Peenemünde.

Zdemontowane urządzenia, materiały i personel stały się podstawą projektów rakietowych zarówno w ZSRR, jak i na Zachodzie. Najbardziej znanym z ekspertów z Peenemünde, którzy wyemigrowali do USA po drugiej wojnie światowej, był dyrektor techniczny Wernher von Braun, który w połowie lat 60. opracował rakietę księżycową Saturn V dla NASA i odegrał kluczową rolę w programie Apollo dotyczącego pierwszego lądowania na Księżycu. Inni eksperci z Peenemünde, tacy jak Helmut Gröttrup, wspomogli podczas tzw. "wyścigu kosmicznego" radziecki program kosmiczny.

Na mocy porozumień pomiędzy aliantami ośrodek w Peenemünde został zniszczony. Ocalała jedynie elektrownia, funkcjonująca do upadku NRD a obecnie przerobiona na muzeum, a także lotnisko i linia kolejowa do pobliskiego uzdrowiska w Zinnowitz.

W latach 1945–1956 całe terytorium byłego kompleksu badawczego Peenemünde było używane jako radziecka baza morska i lotnicza "Grupy Sowieckich Sił Zbrojnych" w Niemczech. W 1956 obie bazy zostały przekazane "Narodowej Armii Ludowej" NRD. Peenemünde od tego czasu służyło, między innymi, jako baza morska pierwszej flotylli "Ludowej Marynarki Wojennej". Do 1990 roku cała północna część wyspa wyspy Uznam, aż do Karlshagen była ograniczoną strefą wojskową armii NRD, która zarządzała tam ważnym lotniskiem. Lotnisko, które włączone zostało do tzw. "Centrum Testowania Sił Powietrznych", zostało rozbudowane w latach 1958–1961, aby mogło być również używane przez samoloty z napędem odrzutowym z "Jagdfliegergeschwader 9" (eskadra samolotów myśliwskich), należącej do armii ludowej. Po zjednoczeniu Niemiec baza wojskowa została rozwiązana w 1993 roku.

11. Tablica informująca o zagrożeniu związanym z białym fosforem, przed wejściem na plażę

W okolicach Peenemünde i nie tylko, istnieje do dziś realny problem dla plażowiczów, związany z białym fosforem. W związku z przeprowadzonymi w tym rejonie olbrzymimi bombardowaniami, właśnie w czasach II Wojny Światowej, bombami zapalającymi (operacja "Hydra", dziesiątki tysięcy bomb), część z nich wpadła do morza. Co roku morze wyrzuca tam na plaże małe grudki wyglądające jak bursztyn, a będące w rzeczywistości białym fosforem, wydobywającym się z bomb leżących w Bałtyku.

Artykuł na podstawie niemiecko- i polskojęzycznej Wikipedii:

https://de.wikipedia.org/wiki/Heeresversuchsanstalt_Peenem%C3%BCnde

https://de.wikipedia.org/wiki/Peenem%C3%BCnde-West

https://pl.wikipedia.org/wiki/Peenem%C3%BCnde 

i strony "Historyczno-Technicznego Muzeum" w Peenemünde

http://museum-peenemuende.de/?lang=pl

  Tekst i zdjęcia w tym artykule,(jeśli nie zaznaczono inaczej) udostępniane na licencji:

  Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0 Unported
 (CC BY-SA 3.0)  

 Źródło zdjęć: (jeśli nie podano inaczej)
 "Wikimedia Commons"
https://commons.wikimedia.org/wiki/Main_Page

zdjęcie 1. autor: HasBS

zdjęcie 2. autor: nieznany, Bundesarchiv, Bild 141-1880

zdjęcie 3. autor: Chron-Paul

zdjęcie 4. autor: Derzno

zdjęcie 5. autor: Martin Richards

zdjęcie 6. autor: Kogo (GNU Free Documentation License)

zdjęcie 7. autor: Jean-Patrick Donzey, Jaypee

zdjęcie 8. autor: USAF photo No. 030801-F-1234P-080 (public domain in the United States)

zdjęcie 9. autor: Greg Goebel (public domain)

zdjęcie 10. autor: nieznany, Bundesarchiv, Bild 146-1991-076-02A

zdjęcie 11. autor: Marek G. (zdjęcie własne autora blogu)

 Jeśli dotarłeś w to miejsce, to prawdopodobnie przeczytałeś ten artykuł. Jeśli tak było i chciałbyś podzielić się z autorem i innymi czytelnikami uwagami dotyczącymi tematu, zostaw proszę komentarz.